Tarihsel Süreç İçinde Anadolu Ajansı'nın Özgün Kurumsal Yapısı (1920¬2011)

Abstract

Türkiye'nin en köklü ve etkin haber ajansı olan Anadolu Ajansı'nın (AA), kendine özgü bir kurumsal yapısı vardır. Anadolu Ajansı, devletin oluşturulma sürecinde Gazi Mustafa Kemal'in Hey'eti Temsiliye Reisi sıfatıyla 6 Nisan 1920'de yayımladığı bir genelge ile faaliyete başlamıştır. Ajans başlangıçta dar bir kadro ile çalışan bağımsız bir kuruluştur. AA'nın kurucusu Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), ajansla çok yakından ilgilenmiş, ilk dönemlerde yayına verilen haberleri bizzat incelemiştir. Ajansın kurulduğu sırada henüz Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadığı için ajansın bir kuruluş kanunu yoktur. Anadolu Ajansı Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti Umumiyesinin (bugünkü Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü) kurulmasından sonra bu genel müdürlük bünyesinde bir müdürlük olarak faaliyet göstermiştir. Böylece ajans, devlet örgüt yapısı içinde yerini almıştır. Daha tarafsız ve özerk habercilik yapabilmek amacıyla 1925 yılında anonim şirket haline getirilen Anadolu Ajansı'nın devletle irtibatı kesilmemiştir. İlk kurulduğunda tümüyle özel şahısların paydaş olduğu şirkete, TBMM'nin iradesiyle Hariciye Vekâleti bütçesinden kaynak aktarılmıştır. Anadolu Ajansı Türk Anonim şirket’inin hissedarları da dikkat çekicidir. Dönemin Dışişleri Bakanlarından Tevfik Rüştü (Aras) en büyük hissedardır. Kurucu yönetim kurulunun başkanı Kars Milletvekili Ahmet (Ağaoğlu)'dur. Diğer kurucuların büyük bölümü de Gazi Mustafa Kemal'in güvendiği kişilerdir. Şirket hisselerinin bir bölümü, o dönemde ajansta fiilen çalışanlara verilmiştir. Dolayısıyla Anadolu Ajansı, diğer ticari kuruluşlardan farklı, ayrıcalıklı bir şirkettir. Anadolu Ajansı'na yapılan devlet yardımı bugün de devam etmektedir. Bu husus dolaylı bir anlatımla Anayasa'da da yerini almıştır. Zaman içinde Anadolu Ajansı'nın imtiyazlı durumu devam etmiş, anonim şirket yapısı içinde kurumun karşılaştığı sorunlar, çıkarılan özel kanunlarla aşılmıştır. Bu makalede, kurumsal yapısı itibariyle benzeri olmayan, kendine özgü bir statü ile faaliyet gösteren Anadolu Ajansı'nın bu yönü irdelenmektedir.

Anadolu Agency as the Turkey’s most efficient and well-established news agency, which was founded in the era of National Independence Struggle to satisfy the need for communication and to inform internal and external public opinion, has its own distinct institutional structure. In the process of establishment of the State, Anadolu Agency started to its broadcasting life as an independence institution with a limited personnel after the Gazi Mustafa Kemal (Atatürk)’s circular letter in 6 April 1920 while he was the Head of Council of Representation. As founder Anadolu Agency, Gazi Mustafa Kemal always interested in the Agency and especially in its early periods he personally examined some news before publication. Anadolu Agency does not have an establishment law since it was founded in a time that Turkish Grand National Assembly did not exist. After the establishment of The Directorate General of Press and Intelligence (today The Directorate General of Press Publication and Information) Anadolu Agency operated under this directorate and take place within the state organization. Even though to it became an joint-stock company in 1925 to report more neutral and autonomously, the Agency never totally withdrawn from contact with the State. After its establishment as totally private owned company, with the will of Turkish Grand National Assembly a fund transferred to the Agency from the budget of Ministry of Foreign Affairs. Consequently, with a distinct structure from other commercial organizations Anadolu Agency is an exclusive corporation. This exclusiveness in its structure is still valid today and has an indirect expression in the Constitution. Stockholders of Anadolu Agency Turkish Joint-Stock Company are also intriguing. One of the ministers of foreign affairs of the term, Tevfik Rüştü (Aras) is the largest stockholder. Kars Deputy of the National Assembly Ahmet (Ağaoğlu) is the head of founding board of directors. Most of other directors were also among those that Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) can rely on. Other parts of stakes of the company were distributed among the employees. Within time, exclusive position of Anadolu Agency had continued and problems encountered in the structure of joint-stock company were solved by special laws Throughout this article, with the consideration of its distinct institutional structure, unique status of Anadolu Agency will be examined.