Afet Dirençliliğini Artıran Kaynaklar ve Kapasiteler: Avrupa’dan Vaka Çalışmaları ve Örnekler

Abstract

resources and capacities. These resources and capacities reflecting the within-community aspects of resilience are suggested to be in interaction with the other elements of resilience (namely, actions, learning, and disaster risk governance), determining community resilience. In the case studies conducted in Turkey for earthquakes and in United Kingdom and Germany for floods, the most prominent resources and capacities for resilience were found to be socio-political (e.g., coordination and collaboration, characteristics) ones. Further, especially in Turkey, social solidarity and trust were critically important context variables, indicating that the obtained resources and capacities should not be treated as context-independent. In addition, the obtained resources and capacities were found to be intertwined with the different phases of disaster risk management. These findings point out the importance of considering the multidimensional nature of resources and capacities as well as their relation to other elements of disaster resilience in attempts to address resilience and plan policies aimed at increasing resources and capacities.

Dirençlilik, bir diğer deyişle dayanıklılık, farklı bilimsel disiplinler tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Psikoloji alanında, dirençlilik sıklıkla travmatik yaşantılar karşısında psikolojik ve fiziksel işlevi koruma olarak kavramsallaştırılmaktadır. Bununla birlikte, günümüzde psikoloji alanındaki dirençlilik araştırmalarının birçoğunun bireysel-içsel kapasitelerin yanı sıra farklı düzeydeki ve/veya dışsal kapasitelere odaklanmaya başladığı görülmektedir. Afetler bağlamında ise; dirençlilik süreçlerinin bireylerin, toplumların ve kurumların afetlerden daha etkili toparlanmasına ve afet zararlarını azaltmasına olanak sağlayabileceği düşünülmektedir. Son yıllarda, afetlerde dirençlilik kapasitelerinin anlaşılmasına yönelik çabalar artış göstermektedir. 2011-2015 yılları arasında Avrupa’da toplumların afetlere dayanıklılığını artırmak amacıyla yürütülmüş olan, Avrupa Birliği Komisyonu tarafından 7. Çerçeve Programları altında desteklenen FP7 emBRACE projesi kapsamında, Sürdürülebilir Geçim Kaynakları Yaklaşımı ve adaptif kapasiteler kavramı temel alınarak afet dirençliliği ile ilişkili kaynaklar ve kapasiteler belirlenmiştir. Projenin araştırma bulguları, afet dirençliliği açısından önemi olan beş kaynak ve kapasite ortaya koymuştur. Bunlar; doğa-/yer-temelli, sosyo-politik, maddi, fiziksel ve insani kaynakları ve kapasiteleri içermektedir. Dirençliliğin toplum-içi boyutunu yansıtan kaynakların ve kapasitelerin; dirençliliğin diğer boyutları olan eylemler, öğrenme ve afet risk yönetimi bağlamı ile etkileşim içinde toplumsal dayanıklılığı belirlediği düşünülmektedir. Türkiye’de depremlere ve İngiltere’de ve Almanya’da sellere dirençlilik konularında gerçekleştirilen vaka çalışmalarında; sosyo-politik (örn., koordinasyon ve işbirliği, karşılıklı güven, afet yönetmelikleri) ve insani (örn., cinsiyet, eğitim düzeyi, kişilik özellikleri) kaynakların ve kapasitelerin, dirençlilik açısından en belirgin kaynaklar ve kapasiteler oldukları bulunmuştur. Ayrıca, özellikle ülkemizde, sosyal dayanışmanın ve güvenin kritik öneme sahip bağlam değişkenleri olduğu ve sözü edilen kaynakların ve kapasitelerin bağlamdan bağımsız olarak ele alınmaması gerektiği yönünde bulgular elde edilmiştir. Buna ek olarak, kaynak ve kapasitelerin afet risk yönetiminin farklı aşamaları ile ilgili olduğu bulunmuştur. Söz konusu bulgular, afetlere dirençliliğin ele alınmasında ve kaynaklar ile kapasitelerin artırılmasına yönelik politika önerilerinin oluşturulmasında, kaynakların ve kapasitelerin çoklu boyutlarının ve bunların dirençliliğin farklı öğeleri ile ilişkisinin göz önünde bulundurulmasının önemine işaret etmektedir.