Kültürel Mirasın Bütünleşik Koruması için Bir Alan Yönetim Modeli Önerisi: Ordu Tarihi Kent Merkezi Örneği

Abstract

Tarihi kentler, geçmiş medeniyetlerin izlerini günümüze taşıyan, insanlık tarihine ışık tutan, toplumsal hafızanın vazgeçilmez ve korunmaya değer önemli kültürel miras alanlarıdır. Türkiye'de 1950'li yıllardan sonra sanayileşmenin yaygınlaşmasıyla, kırsaldan kentsel alanlara doğru yaşanan göçlerle birlikte hızlı nüfus artışının getirdiği kentleşme baskıları, hızla büyüyen kentlerin tarihi kent merkezlerinde geri dönülemez değişimlere neden olmuştur. Bu anlamda, kentsel ve mimari koruma süreçleri, kentin kültürel ve tarihi kimliğinin sürdürülebilirliği için kritk öneme sahiptir. Ülkemizde tarihi koruma alanında bugüne kadar bazı önemli adımlar atılmış, ancak alan yönetimi kavramı ve benzer geleneksel tarihi alanlardaki uygulama sorunlarının üstesinden gelmek için yönetim planları henüz gerektiği kadar yaygınlaşmamıştır. Bu sorunların, büyük ölçüde, planlama, kentsel ve mimari korumayı kapsayan ve tüm paydaşları koordine eden yasal bir çerçeveye paralel entegre bir alan yönetim sisteminin eksikliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu açıdan, alan yönetimi, korumada bu olumsuz süreci önlemek ve tersine çevirmek için vazgeçilmez bir aşama olmalıdır. Bu da, sadece koruma yönetimi ve planlaması ile değil, üst düzey politikalar ve uygulama süreçlerinin eşgüdüm içinde ele alınmasıyla sağlanabilir. Bu tez çalışması kapsamında; Ordu'nun eski kent merkezinin tarihi kentsel kimliğini ve geleneksel dokusunu yansıtan önemli bir alan olan Ordu Tarihi Kentsel Sit Alanı çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Birinci bölümde tezin konusu, sorunların tanımı, çalışmanın amacı ve araştırma yöntemi açıklanmıştır. İkinci bölümde, tarihi koruma kavramının tarihsel süreçteki gelişimi, mimari ve kentsel koruma, koruma planlaması ve Türkiye'de yasal mevzuata yansımaları incelenmiştir. Üçüncü bölümde, alan yönetimi kavramı ve yönetim planları, küresel koruma kurumları tarafından belirlenen ilgili uluslararası kılavuzlar ve Türkiye'de alan yönetimine ilişkin yasal çerçeve incelenmiştir. Ayrıca, Dünya'dan ve Türkiye'den seçilen, başarılı sonuçlar elde etmiş tarihi kentler ve sistemleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde, Ordu tarihi kent merkezi ve çalışma alanı olarak tanımlanan tarihi kentsel sit alanı hakkında genel bilgiler, kentin tarihsel gelişimi, daha önceki planlama faaliyetleri, koruma çalışmaları ile çalışma alanının mevcut fiziksel, sosyoekonomik, yönetsel ve organizasyonel, hukuki ve finansal durumu ayrıntılı olarak analiz edilmektedir. Daha sonra, alanda yapılan sosyal anket çalışmasına dayalı olarak çalışma alanının sosyoekonomik özellikleri analiz edilmiştir. Bölgeden sorumlu iki yerel otoriteyle yapılan yarı yapılandırılmış görüşmelerde sağlanan bilgilere dayanarak idari ve organizasyonel yönlerin yanı sıra mali kaynaklar ve araçlar incelenmektedir. Önceki bölümde yapılan analiz verilerine bağlı olarak, beşinci bölümde Ordu Tarihi Kentsel Sit Alanı'nın yönetim planı ve modelinin geliştirilmesi amacıyla değerlendirmesi, değerlerin, sorunların, fırsatların ve tehditlerin tanımlandığı bir SWOT çalışması aracılığıyla yapılmaktadır. Altıncı bölümde, Ordu Tarihi Kentsel Sit Alanı için, bütünleşik ve sürdürülebilir bir koruma için temalar, hedefler ve eylemler tanımlayan bir miras yönetimi modeli ve planı geliştirilmiş, ardından önce kullanıcı odaklı bir yönetim modeli önerisi ve ardından bir veri tabanı modeli için ek öneriler yapılmaktadır. Yönetim modeli önerisi, özellikle Anadolu'da ve Karadeniz Bölgesi'nde büyüyen orta ölçekli Anadolu kentleri içindeki tarihi kentsel alanlardaki kayıpları önleyecek ve daha başarılı bir koruma sürecine yol gösterecek bir çerçeve oluşturmayı amaçlamaktadır. Yedinci ve son bölümde ise tez kapsamında elde edilen önemli bulgular vurgulanarak, öneriler kısaca tartışılmaktadır.

Historical cities are important cultural heritage areas carrying the traces of past civilizations to the present day, shedding light on human history, are indispensable for social memory, and are worth protecting. Since the spread of industrialization after 1950s in Turkey, urbanization pressures due to rapid population increase with ongoing migrations from rural to urban, had been causing corruptive transformations in the historic city centers of the rapidly growing cities. In this sense, urban and architectural conservation processes are critically important for the sustainability of the city's cultural and historical identity. Some important steps have been taken so far in the field of conservation in Turkey, but the concept of heritage management is in progress and management plans have not yet been put into action as common as they should be, to overcome the implementation problems in the historic urban areas. It is thought that these problems arise primarily due to the lack of an integrated heritage management system parallel to a legal framework covering conservation plan, urban and architectural conservation and coordinating all stakeholders in this regard. This can be achieved not only by conservation management plans, but also by setting high-level policies and coordination of implementation processes. Ordu Historic Urban Site, which is an important area reflecting the historic urban identity of the city, is selected as the study area of the thesis. In the first chapter, the subject, the problem definitions, the objectives, and the methods of the study are explained. In the second chapter, history and theory of conservation, conservation planning and related legislation in Turkey are examined. In the third chapter, the heritage management and management plan concepts are examined, including related international guides set by global conservation institutions and the legal framework on heritage management in Turkey. Besides, selected successful historical cities from around the World and from Turkey and their heritage management systems are examined. In the fourth chapter, Ordu Historic Urban Site is analyzed phsically, socioeconomically, administravely and organizationally, legally, and financially in terms of conservation and management. In this section, general information about Ordu historic city center and the historic urban site defined as the study area are searched in terms of the historical development of the city. The previous planning activities and conservation studies, as well as the current physical characteristics are examined depending on the detailed site analysis. Then, socioeconomical features of the study area is analyzed and put forward, based on the social survey study. Administrative and organizational aspects together with financial resources and tools are examined depending on the information provided with the semi-structured interviews with the two local authorities responsible in the area. In the fifth chapter, depending on the analysis, the evaluation of Ordu Historic Urban Site to develop a heritage management plan and model is done through a SWOT study, defining values, problems, opportunities, and threats. In the sixth chapter, a heritage management model and plan are proposed for Ordu Historic Urban Site is developed defining the themes, goals and actions for an integrated and sustainable conservation, followed by additional suggestions for a user-oriented management model proposal and a database model proposal. The management model proposal aims to create a framework, guiding a more succesful conservation process preventing the losses in the historic urban sites within the growing medium-sized Anatolian cities, especially in the same Black Sea region. In the seventh and last chapter, major findings are put forward and proposals are discussed briefly as the conclusion.