Modernite, Terbiye ve Bellek: Erken Cumhuriyet Dönemi Başkent Ankara’da Tiyatro Sahnesi

Abstract

Cumhuriyet’in erken yıllarında Ankara, Türk modernleşmesinin düşünsel ve yönetsel mekânı olarak; gelecekçi ideolojinin projelendirildiği, yeni ülke idealleri ile yaşama biçiminin konumlandığı, hayatın her alanına dair reformların gerçekleştiği bir laboratuvara dönüşmüştür. Mustafa Kemal Atatürk’ün, çağdaş bir toplumun, kültürel gelişmeler çerçevesinde inşa edilebileceği görüşü, sanatın evrenselliğinden ve eğiticiliğinden yararlanma anlayışı ile görsel temsiller, ulusal topluluk bağlarının güçlenmesinde, yeni belleğin kodlarının aktarılmasında kilit unsurlar olarak görülmüşlerdir. Ankara’nın modern başkente dönüşme serüveni; değişimlerin/dönüşümlerin yaşandığı, modern yaşam pratiklerinin gündelik hayata entegre edildiği ve tüketildiği bir süreci işaret etmektedir. Cumhuriyet liderleri ile memur kesimin deneyimleyerek, Ankara halkına örneklediği ve özendirdiği; tiyatro, konser, sergi gibi etkinliklerin içerdiği mesajların/kodların, tüm Anadolu coğrafyasına yayılması beklenmiş, ortaya çıkacak çağdaş ve modern Türk toplumu, inkılabın kalıcılığını sağlayacak biricik güç olarak tanımlanmıştır. Bu makalede, 1923- 1950 yılları arasında başkentte takip edilen tiyatro etkinliklerine odaklanılmış, Ankara Devlet Konservatuvarı ve Tatbikat Sahnesi’nin kültür ve sanat ortamına katkısı ile Devlet Tiyatro ve Operası kuruluşuna dikkat çekilmiştir. Ankara’da takip edilen tiyatro etkinliklerinin nasıl bir zeminde gelişim gösterdiği, tiyatro sahnesinin devinimi ve dinamikleri ile nasıl kurumsallaştığı ele alınmıştır. Sahnenin kent ve kentli ile kurduğu ilişki, dönemin yayın organları ve Ankara Halkevi dokümanları aracılığıyla, tiyatro sahnesinin kurumsallaşmasının ardından ise Ankara Devlet Konservatuvarı; Devlet Tiyatroları Arşivi, Devlet Tiyatroları Refik Ahmet Sevengil Tiyatro Kütüphanesi, Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM) Arşivi verileriyle T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri ve TBMM tutanakları taranarak araştırılmış, tespit edilen belgeler ışığında, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde başkent Ankara’da kültür ve sanat ortamının en önemli aktörlerinden, tiyatro sahnesi üzerine genel bir tablo oluşturulmaya çalışılmıştır.